(อัปเดตข้อมูล
เมื่อวันที่ 21/12/2566)
ชำแหละคำวินิจฉัย
ศาลรัฐธรรมนูญไทย
ศาลรัฐธรรมนูญไทย
ข้ามไปสำรวจ
ศาลรัฐธรรมนูญ
องค์กรตุลาการ ทำหน้าที่พิทักษ์รักษารัฐธรรมนูญผ่านการวินิจฉัยคำร้อง
เป็นองค์กรที่ควบคุมกฎหมายสูงสุด และมีหน้าที่พิจารณา วินิจฉัย “คดีรัฐธรรมนูญ” ที่สร้างผลผูกพันกับทุกองค์กร
ผลของคำวินิจฉัยจึงส่งผลกระทบต่อประชาชนทุกคน
ทั้งทางตรงและทางอ้อม
ทั้งทางตรงและทางอ้อม
ทำให้ประชาชนเป็นผู้มีส่วนได้เสียจากคำวินิจฉัย
คำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญจึงต้องวางอยู่บนหลักนิติธรรม บนบรรทัดฐานที่ถูกต้อง มีความเป็นอิสระและเป็นกลาง สู่ชุด “ค่านิยม” ขององค์กร ที่มีไว้ว่า
ยึดหลักนิติธรรม ค้ำจุนประชาธิปไตย
ห่วงใยสิทธิและเสรีภาพของประชาชน
ห่วงใยสิทธิและเสรีภาพของประชาชน
แล้วศาลรัฐธรรมนูญ
ได้ทำหน้าที่ตามค่านิยม
ที่มีไว้หรือเปล่านะ ?
ที่มีไว้หรือเปล่านะ ?
ในการตรวจสอบว่าศาลรัฐธรรมนูญทำหน้าที่ตรงตามค่านิยมองค์กรหรือไม่นั้น เราต้องทราบก่อนว่าศาลรัฐธรรมนูญมี “อำนาจหน้าที่” วินิจฉัยในประเด็นใดบ้าง
Disclaimerการแบ่งประเภทอำนาจหน้าที่ของศาลรัฐธรรมนูญ และการจัดประเภทคำวินิจฉัย เป็นการจัดแบ่งที่ทาง WeVis สรุปใจความจากที่มาและอำนาจของศาลรัฐธรรมนูญ ได้แก่ รัฐธรรมนูญ 2560 มาตรา 210 พ.ร.ป. ว่าด้วยวิธีพิจารณาของศาลรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2561 และกฎหมายที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ พ.ร.ป. ว่าด้วยพรรคการเมือง พ.ศ. 2560 เพื่อนำเสนอข้อมูลตามลักษณะประเภทที่มีความเกี่ยวโยงกัน
ศาลรัฐธรรมนูญ ทำอะไรบ้าง ?
คดีรัฐธรรมนูญเริ่มต้นขึ้นเมื่อมี "ผู้ร้อง" ส่งคำร้องให้ศาลรัฐธรรมนูญพิจารณาวินิจฉัย
คำย่อและอักษรย่อ
หน้าที่ตรวจสอบกฎหมายให้ตรงตามเงื่อนไขในรัฐธรรมนูญ
หน้าที่ตรวจสอบสถาบันทางการเมือง
หน้าที่คุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนและความมั่นคงของรัฐ
ฉายคำวินิจฉัย
ศาลรัฐธรรมนูญไทย
ศาลรัฐธรรมนูญไทย
นับตั้งแต่ถูกจัดตั้งเป็นองค์กรตุลาการตามรัฐธรรมนูญในปี 2540 ศาลรัฐธรรมนูญได้วินิจฉัยคดีไปมากกว่า 563 เรื่อง หากแบ่งคำวินิจฉัยออกตามประเภทหน้าที่ จะสามารถแบ่งออกเป็น 3 ประเภทคำวินิจฉัย
(อัปเดตข้อมูลเมื่อวันที่ 21/12/2566)
ตรวจสอบกฎหมาย
354 คดี
ตรวจสอบสถาบันทางการเมือง
190 คดี
คุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนและความมั่นคงของรัฐ
19 คดี
สัดส่วนประเภทคำวินิจฉัยที่มีมากที่สุดคือ คำวินิจฉัยในเรื่องการตรวจสอบกฎหมายให้ตรงตามเงื่อนไขในรัฐธรรมนูญ จากการวินิจฉัยว่ากฎหมายหรือร่างกฎหมายใดขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญ และวินิจฉัยอำนาจหน้าที่ขององค์กรอิสระ ซึ่งล้วนเป็นการตีความข้อปัญหาให้ตรงตามบทบัญญัติในรัฐธรรมนูญ
คำวินิจฉัยที่ได้รับคำวิพากษ์วิจารณ์บ่อยครั้ง คือ “คำวินิจฉัยในเรื่องการตรวจสอบ สถาบันทางการเมือง” เพราะเป็นการวินิจฉัยต่อบุคคล หรือสถาบันที่มาจากการเลือกตั้งโดยประชาชน และหลายคำวินิจฉัยก็ปรากฎให้เห็นถึงนัยซ่อนเร้นทางการเมืองที่ส่งผลโดยตรงต่อภาพลักษณ์ความเป็น กลางของศาลรัฐธรรมนูญ
ในส่วนของ “คำวินิจฉัยในเรื่องการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชน และความมั่นคงของรัฐ” นั้น เป็นคำวินิจฉัยที่กระทบสิทธิและเสรีภาพของประชาชนโดยตรง จึงเป็นประเภทคำวินิจฉัยที่ถือว่าใกล้ตัว และมีส่วนได้เสียกับ “เรา” ในฐานะประชาชนมากที่สุด
งานชิ้นนี้จึงตั้งใจหยิบยกคำวินิจฉัย 2 ประเภทหลัง คือ
คำวินิจฉัยตรวจสอบสถาบันทางการเมือง
คำวินิจฉัยคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนและความมั่นคงของรัฐ
ที่มักส่งผลต่อภาพลักษณ์ของศาลรัฐธรรมนูญ เช่น
ข้อวิจารณ์เรื่องการตีความนอกเหนือตัวบทกฎหมาย เมื่อมีการชี้ขาดคดีทางการเมือง และคำวินิจฉัยในเรื่องสิทธิฯ ที่มักไม่ได้ส่งเสริมสิทธิของประชาชน
โดยความสำคัญนั้นสามารถตั้งข้อสังเกตและอาจไขข้อคาใจ ได้ว่าศาลรัฐธรรมนูญผลิตคำวินิจฉัยที่สะท้อนค่านิยมจริงหรือไม่ ?
เลือกสำรวจคำวินิจฉัย
เพื่อให้คุณได้ลองตัดสินใจว่าที่ผ่านมา ศาลรัฐธรรมนูญไทย ได้ทำงานตามค่านิยมองค์กรที่ว่า "ยึดหลักนิติธรรม ค้ำจุนประชาธิปไตย ห่วงใยสิทธิและเสรีภาพของประชาชน" หรือไม่?
สำรวจคำวินิจฉัย
ตรวจสอบสถาบันทางการเมือง
สำรวจคำวินิจฉัย
คุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนและความมั่นคงของรัฐ
คำวินิจฉัยในเรื่องการตรวจสอบ สถาบันทางการเมือง
ตลอดระยะเวลากว่า 26 ปี ศาลรัฐธรรมนูญได้วินิจฉัยคดีทางการเมือง ไปมากกว่า 190 คดี
ซึ่งหลายเรื่องสร้างผลลัพธ์สำคัญทางการเมือง
11/10/2540 เกิดเหตุการณ์
รัฐธรรมนูญ 2540 มีผลใช้บังคับ
ตลอดช่วงการบังคับใช้รัฐธรรมนูญ 2540 ศาลรัฐธรรมนูญ มีบทบาทอย่างแข็งขันในการวินิจฉัยชี้ขาดกรณีที่พรรคการเมืองใดทำผิด พ.ร.ป. ว่าด้วยพรรคการเมืองฯ มีผลทำให้พรรคการเมืองขนาดเล็ก จำนวน 76 พรรคถูกยุบพรรคลงเพราะไม่สามารถปฏิบัติตามเงื่อนไข ให้ถูกต้องตามกฎหมายได้
และยังมีอำนาจในการชี้ขาดว่า ผู้ที่ดำรงตำแหน่งทางการเมืองใด จงใจไม่ยื่นบัญชีแสดงรายการทรัพย์สินฯ หรือแสดงรายการทรัพย์สิน อันเป็นเท็จฯ ต่อคณะกรรมการ ป.ป.ช. เมื่อเข้ารับหรือออกจากตำแหน่งส่งผลให้ศาลวินิจฉัยชี้ขาดและสิ้นสุดสถานะผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง ไปกว่า 28 ราย
หากแบ่งคำวินิจฉัยตามประเภท
'ผู้ถูกร้อง' จะแบ่งคำวินิจฉัยเป็น 3 กลุ่มสำคัญ
'ผู้ถูกร้อง' จะแบ่งคำวินิจฉัยเป็น 3 กลุ่มสำคัญ
ฝ่ายร่วมรัฐบาล
ฝ่ายค้าน
อื่นๆ
ผลของคำวินิจฉัยในคดีตรวจสอบสถาบันทางการเมือง จะปรากฏใน 2 รูปแบบ ได้แก่
คำวินิจฉัยที่ส่งผลกระทบลบต่อผู้ถูกร้อง
เป็นคำวินิจฉัยที่ผู้ถูกร้องเสียประโยชน์/มีความผิด เช่น ยุบพรรคการเมือง, สถานะการเป็น สส. สิ้นสุดลง, หลุดจากตำแหน่งรัฐมนตรี
คำวินิจฉัยที่ส่งผลกระทบบวกต่อผู้ถูกร้อง
เป็นคำวินิจฉัยที่ผู้ถูกร้องได้ประโยชน์/ไม่เสียประโยชน์ /ไม่มีความผิด เช่น ศาลยกคำร้อง, คงสถานะการเป็น สส. , ไม่หลุดจากตำแหน่งรัฐมนตรี
คำวินิจฉัยที่มีผลคำวินิจฉัยปรากฏเป็น 2 กรณี
- คำวินิจฉัยที่มีผู้ถูกร้องมากกว่า 1 คนและมีผลคำวินิจฉัยที่ทั้งส่งผลกระทบบวกและลบ
- คำวินิจฉัยที่มีผู้ถูกร้อง 2 ฝ่าย ได้แก่ ฝ่ายรัฐบาลและฝ่ายค้าน และผลคำวินิจฉัยมีกรณีเดียว คือส่งผลกระทบลบ
06/01/2544 เกิดเหตุการณ์
2544 เลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร
ทักษิณ ชินวัตร ชนะการเลือกตั้งและดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี 2 สมัย ติดต่อกัน ในช่วงระยะเวลานี้ ศาลรัฐธรรมนูญวินิจฉัย 2 คดีสำคัญของ นายทักษิณฯ ให้เป็นผลบวก ทำให้นายทักษิณฯ รอดจาก การหลุดจากตำแหน่งนายกฯ ถึง 2 ครั้ง ศาลรัฐธรรมนูญจึงถูกมอง ว่าโอนอ่อนต่อรัฐบาลทักษิณฯ ที่อยู่ในวาระในช่วงนั้นมากเกินควร
คดียื่นบัญชีทรัพย์สินหนี้สินอันเป็นเท็จกรณีซุกหุ้น
วินิจฉัยไม่รับคำร้องคดีขอให้พ้นจากตำแหน่งนายกฯ ของ 28 สว.
25/04/2549 เกิดเหตุการณ์
ในหลวงรัชกาลที่ 9 มีพระราชดำรัสแก่ผู้พิพากษา
หนึ่งใน “เหตุการณ์สำคัญ” ที่อาจสร้างจุดเปลี่ยนต่อแนวทางการวินิจฉัย ในคดีทางการเมืองของศาลรัฐธรรมนูญไทย เมื่อในหลวงรัชกาลที่ 9 มีพระราชดำรัสแก่ผู้พิพากษาว่าศาลต้องมีความซื่อสัตย์สุจริตในการ พิจารณาตัดสินคดี
19/09/2549 เกิดเหตุการณ์
รัฐประหารโดยคณะปฏิรูปการปกครองในระบอบ ประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข
การรัฐประหารในปี 2549 มาพร้อมกับคำวินิจฉัยที่เริ่มสร้างผลลัพธ์ด้านลบ ต่อ “รัฐบาลทักษิณฯ” คณะตุลาการที่แต่งตั้งโดยคณะรัฐประหาร มีผลสำคัญที่ทำให้พรรคไทยรักไทยถูกวินิจฉัยให้ยุบพรรคการเมือง
24/08/2550 เกิดเหตุการณ์
รัฐธรรมนูญ 2550 มีผลใช้บังคับ
ศาลรัฐธรรมนูญเริ่มสร้างผลลัพธ์สำคัญทางการเมืองในด้านบวกต่อรัฐบาลสายอำนาจเก่าอย่างพรรคประชาธิปัตย์ เช่น
วินิจฉัยให้นายกษิต ภิรมย์ รมว. การต่างประเทศในสมัย ครม. อภิสิทธิ์ฯ รอดจากการหลุดจากตำแหน่ง
วินิจฉัยให้พรรคประชาธิปัตย์รอดจากการถูกยุบพรรค 2 ครั้ง
ในขณะวินิจฉัยผลลัพธ์ในด้านลบต่อพรรคการเมืองในขั้วเดียวกับรัฐบาลทักษิณอย่าง “พรรคพลังประชาชนและพรรคเพื่อไทย” เช่น
วินิจฉัยยุบพรรคพลังประชาชน
วินิจฉัยสิ้นสุดความเป็นรัฐมนตรีของ สมัคร สุนทรเวช และยิ่งลักษณ์ ชินวัตร
22/05/2557 เกิดเหตุการณ์
รัฐประหารโดยคณะรักษาความสงบแห่งชาติ (คสช.)
รัฐประหารเกิดขึ้นหลังวิกฤตการณ์การเมืองซึ่งเริ่มเมื่อเดือนตุลาคม 2556 เพื่อคัดค้านร่าง พ.ร.บ. นิรโทษกรรมฯ และอิทธิพลของทักษิณ ชินวัตร ในการเมืองไทยหลังรัฐประหาร 2549
22/07/2557 เกิดเหตุการณ์
รัฐธรรมนูญ 2557 (ฉบับชั่วคราว) มีผลใช้บังคับ
คสช. แทรกแซงอำนาจศาลรัฐธรรมนูญผ่านการ 'ต่ออายุ' และ 'แต่งตั้ง' ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ
06/04/2560 เกิดเหตุการณ์
รัฐธรรมนูญ 2560 มีผลใช้บังคับ
หากนำคำวินิจฉัยคดีทางการเมืองภายใต้การบังคับใช้รัฐธรรมนูญ 2560 จำนวน 20 คดีมาคิดเป็นอัตราส่วน จะพบว่า คำวินิจฉัยส่วนใหญ่เป็นผลบวกกับฝ่าย คสช. และฝ่ายร่วมรัฐบาลของ ครม. ประยุทธ์ 2 เป็นอัตราส่วน 60% (9 ใน 15 คำวินิจฉัย) มากกว่าฝ่ายที่ต่อต้าน คสช. และพรรคร่วมฝ่ายค้าน ที่คำวินิจฉัยเป็นผลบวกเพียงแค่ 20% (1 ใน 5 คำวินิจฉัย)
24/03/2562 เกิดเหตุการณ์
2562 เลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร
แนวโน้มของคำวินิจฉัยส่งผลบวกต่อรัฐบาลทหารและยังคงต่อเนื่อง โดยวินิจฉัยให้ประยุทธ์ จันทร์โอชา รอดจากการหลุดจากตำแหน่งนายกฯ 2 ครั้ง ในขณะที่สร้างผลลัพธ์ด้านผลลบต่อฝ่ายคู่แข่งทางการเมืองอยู่หลายครั้ง เช่น สิ้นสุดสถานะการเป็น สส. ของธนาธร จึงรุ่งเรืองกิจ จากพรรคอนาคตใหม่ และวินิจฉัยยุบพรรคอนาคตใหม่
เลื่อนต่อเพื่อไปสำรวจ
คำวินิจฉัยอย่างละเอียด
คำวินิจฉัยอย่างละเอียด
หลายครั้ง “ผลลัพธ์สำคัญทางการเมือง” เกิดขึ้น จากการวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญ
ผ่านการลงมติของตุลาการรัฐธรรมนูญ ซึ่งบางครั้งอาจถูกใช้เป็นเครื่องมือ สร้างผลประโยชน์หรือโทษทางการเมืองแก่ฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง
เหตุการณ์สำคัญ
เช่น รัฐประหาร พระราชดำรัส
ส่งผลต่อ
การทำงานของ ศาลรัฐธรรมนูญ
+
การลงมติของ ตุลาการ
ผลิต
คำวินิจฉัย ศาล รัฐธรรมนูญ
สร้าง
ผลลัพธ์ สำคัญ ทางการเมือง
เมื่อพิจารณาถึงคดีที่มีข้อเท็จจริงที่คล้ายคลึงกัน อย่างกรณีคดีการถือหุ้นของรัฐมนตรี - สส.
เป็นที่วิพากษ์วิจารณ์ว่าศาลรัฐธรรมนูญใช้สองมาตรฐานในการวางเงื่อนไขเมื่อเข้าสู่ กระบวนการพิจารณา ทั้งระยะเวลาที่เปิดรับคำร้องจากวันที่คำร้องถูกเสนอยื่น และข้อกำหนดที่มีต่อพรรคร่วมฝ่ายค้าน
จำนวนวันที่ยื่นคำร้องจาก กกต. หรือ ประธานสภา ไปยังศาลฯ
จำนวนวันที่ศาลรับคำร้องจาก กกต. หรือ ประธานสภา
ชื่อคดี
ระยะเวลายื่นและรับคำร้อง
ข้อกำหนด
พรรคร่วมรัฐบาล
คดีภรรยาถือหุ้นเกิน 5% ดอน ปรมัตถ์วินัย รมว. ต่างประเทศ (5/2561)
416 วัน
69 วัน
- ปฏิบัติหน้าที่ได้ตามปกติจนกว่าศาลฯจะวินิจฉัย
คดีถือหุ้นสัมปทานรัฐ 4 รัฐมนตรีในรัฐบาล คสช. (7/2562)
353 วัน
75 วัน
- ปฏิบัติหน้าที่ได้ตามปกติจนกว่าศาลฯจะวินิจฉัย
คดีถือหุ้นสื่อ 41 สส. พรรคร่วมรัฐบาล (18-19/2563)
8 วัน *
14 วัน
- ปฏิบัติหน้าที่ได้ตามปกติจนกว่าศาลฯจะวินิจฉัย
*ใช้เวลาน้อยกว่ากรณียื่นต่อ กกต. เพราะใน รธน. 2560 มาตรา 82 ระบุให้ประธานสภา รับคำร้องที่มาจาก สส. จำนวน 1 ใน 10 ของสมาชิกเท่าที่มีอยู่ และยื่นคำร้องแก่ศาลฯ
พรรคร่วมฝ่ายค้าน
(ต่อต้าน คสช.)
คดีถือหุ้นสื่อ ธนาธร จึงรุ่งเรืองกิจ พรรคอนาคตใหม่ (14/2562)
51 วัน
7 วัน
- สั่งหยุดปฏิบัติหน้าที่ สส. ชั่วคราวจนกว่าจะมีคำวินิจฉัย
- ศาลฯ รับคำร้องและให้หยุดปฏิบัติหน้าที่ 1 วัน ก่อนเปิดสมัยประชุมรัฐสภาครั้งแรก (24 พ.ค. 62)
คดีถือหุ้นสื่อ พิธา ลิ้มเจริญรัตน์ พรรคก้าวไกล
63 วัน
7 วัน
- ศาลฯสั่งหยุดปฏิบัติหน้าที่ สส. จนกว่าจะมีคำวินิจฉัย
- ศาลฯ สั่งหยุดปฏิบัติหน้าที่ในวันที่สภามีประชุมวาระโหวตนายกฯ ครั้งที่ 2
คำวินิจฉัยในเรื่องการคุ้มครอง สิทธิเสรีภาพของประชาชน และความมั่นคงของรัฐ
นับตั้งแต่ปี 2540 ศาลรัฐธรรมนูญได้วินิจฉัย
คดีกรณีการคุ้มครอง
สิทธิเสรีภาพของประชาชน
และความมั่นคงของรัฐ
สิทธิเสรีภาพของประชาชน
และความมั่นคงของรัฐ
คดีกรณีการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชน
14 คดี
ความมั่นคงของรัฐ
5 คดี
รวมทั้งหมด 19 คดี
นับตั้งแต่ปี 2540 ศาลรัฐธรรมนูญได้วินิจฉัย คดีกรณีการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนทั้งหมด 14 คดี
โดยมีเพียงแค่ 3 คดี ที่ผลคำวินิจฉัยคุ้มครอง สิทธิของประชาชน
และมีเพียง 1 คำวินิจฉัย
ที่มีผลให้เปลี่ยนแปลงบทกฎหมาย
ที่มีผลให้เปลี่ยนแปลงบทกฎหมาย
เพื่อขยายรับรองสิทธิของประชาชนมากขึ้น คือคำวินิจฉัยที่ 4/2563
คำวินิจฉัยแก้ไขกฎหมายอาญา (สิทธิทำแท้ง) โดย นางสาวศรีสมัย เชื้อชาติ (มาตรา 213)
คำวินิจฉัยแก้ไขกฎหมายอาญา (สิทธิทำแท้ง) โดย นางสาวศรีสมัย เชื้อชาติ (มาตรา 213)
ในขณะที่คำวินิจฉัยในเรื่องพิทักษ์ระบอบการปกครอง และความมั่นคงของรัฐมีทั้งหมด 5 คำวินิจฉัย
โดยผู้ถูกร้องจากคดีเหล่านี้ล้วนเป็นกลุ่มหรือบุคคลที่เป็นคู่ตรงข้ามทางการเมือง ของคณะรัฐประหารที่อยู่ในอำนาจในช่วงเวลานั้นหรือเคยอยู่ในอำนาจมาก่อน และเป็นผู้เข้าร่วมชุมนุมทางการเมือง
เลื่อนต่อเพื่อไปสำรวจ
คำวินิจฉัยอย่างละเอียด
คำวินิจฉัยอย่างละเอียด
ตัวอย่างคำวินิจฉัยที่ชวนคิดว่า“ศาลรัฐธรรมนูญ” ไม่ได้ทำหน้าที่ตามค่านิยม
ในคำวินิจฉัยที่ 19/2564คดีการชุมนุมปราศรัยในนามคณะบุคคลนำโดย กลุ่มนักศึกษามหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ฯ ในวันที่ 10 สิงหาคม 2563
ผู้ถูกร้อง 3 คน ปราศรัยในที่สาธารณะเรียกร้องให้แก้ไขรัฐธรรมนูญฯ และยกเลิกกฎหมายอาญามาตรา 112 ผ่านข้อเรียกร้อง 10 ประการ
ศาลรัฐธรรมนูญมีคําสั่งรับคําร้องกรณี
ของผู้ถูกร้อง 3 คน ไว้พิจารณา
ของผู้ถูกร้อง 3 คน ไว้พิจารณา
ศาลรัฐธรรมนูญ วินิจฉัยว่าการชุมนุมปราศัยของทั้ง 3 คน เป็นการอ้างสิทธิโดยไม่คํานึงถึงหลักความเสมอภาค เป็นการบ่อนทำลายการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขและใช้สิทธิหรือเสรีภาพเพื่อล้มล้างการปกครองฯ
หากการปราศรัยให้มีการ “ปฏิรูปกฎหมายอาญา” เป็นการล้มล้างการปกครอง แล้วเหตุใดการทำรัฐประหาร ที่ฉีกรัฐธรรมนูญอันเป็นกฎหมายสูงสุดทิ้ง และร่างใหม่ โดยคณะบุคคลที่เข้ามายึดอำนาจ จึงไม่ถือเป็นการล้มล้างการปกครองด้วย?
รัฐประหารไม่เป็นความผิด
แต่เป็นอภิสิทธิ์ทางรัฐธรรมนูญ?
แต่เป็นอภิสิทธิ์ทางรัฐธรรมนูญ?
นับแต่การมีอยู่ของศาลรัฐธรรนูญในปี 2540 การเมืองไทยประสบกับเหตุการณ์รัฐประหารมาแล้ว 2 ครั้ง ในปี 2549 และปี 2557
ถึงอย่างนั้นศาลรัฐธรรมนูญก็ไม่เคยก้าวล่วงไปพิพากษาเอาผิดคณะรัฐประหารที่ยึดอำนาจและฉีกรัฐธรรมนูญทิ้ง
ในทางกลับกันศาลรัฐธรรมนูญยังยอมรับประกาศหรือคำสั่ง และรัฐธรรมนูญที่คณะรัฐประหารเหล่านั้นตราออกมาว่าชอบด้วยกฎหมาย ซึ่งผิดจากหลักการปกครองในประเทศประชาธิปไตยอื่นๆ ที่กฎหมายของคณะรัฐประหาร จะไม่ได้รับการรับรองดังนั้นแล้ว ชุดคำถามสำคัญที่ ศาลรัฐธรรมนูญต้องตอบประชาชนให้ได้คือ
- การรัฐประหารเป็นการล้มล้างรัฐธรรมนูญหรือไม่?
- การได้อำนาจในการปกครองประเทศโดยไม่ได้รับความยินยอมพร้อมใจจากประชาชนเท่ากับเป็นการล้มล้างระบอบประชาธิปไตยหรือไม่?
เพราะเหตุใดศาลรัฐธรรมนูญ จึงถูกวิจารณ์ว่าไม่ทำหน้าที่ตามค่านิยม ?
เราขออาสาพาไปสำรวจ "ความคิดเห็นของนักวิชาการ" ต่อประเด็นปัญหานี้ เพื่อร่วมหาคำตอบว่าแท้จริงแล้วเหตุที่ศาลรัฐธรรมนูญไม่ทำหน้าที่ตามค่านิยมนั้น เป็นเพราะอะไรบ้าง
เพราะ “คณะตุลาการ” มีปัญหา?
เพราะทุกคำวินิจฉัยถูกพิจารณาโดยคณะตุลาการฯ หากคำวินิจฉัยมีปัญหา ก็ย่อมเป็นปัญหาที่เกิดขึ้นจากการชี้ขาดโดยคณะตุลาการฯ หรือเปล่า ?
ความคิดเห็นของนักวิชาการในแวดวงกฎหมายต่อตุลาการศาลรัฐธรรมนูญไทย
ตุลาการศาลไม่เป็นอิสระจึงไม่ปลอดอคติเมื่อต้องวินิจฉัยคดีทางการเมือง
ตุลาการไม่เชี่ยวชาญในเรื่องกฎหมายรัฐธรรมนูญมากพอ
(กฎหมายมหาชน)
ที่มาของตุลาการยึดโยงกับประชาชนน้อย จึงไม่ได้ทำงานเพื่อส่งเสริมสิทธิของประชาชน
เพราะขาดซึ่ง “กลไก” ที่ให้ประชาชนตรวจสอบ ?
แม้ศาลรัฐธรรมนูญจะอ้างหลักความเป็นอิสระแต่การตัดสินคดีโดยไม่ถูกตรวจสอบจากสาธารณะจะทำให้ประชาชนขาดกลไกในการตรวจสอบศาลอย่างเป็นขั้นตอนและเป็นระบบ ใช่หรือไม่ ?
ความคิดเห็นของนักวิชาการในแวดวงกฎหมายต่อปัญหาเชิงกลไกในกระบวนการพิจารณาคดีของศาลรัฐธรรมนูญ
สังคมไร้เครื่องมือตรวจสอบอำนาจศาล
ประชาชนไม่สามารถวิพากษ์วิจารณ์คำวินิจฉัยศาลได้
ข้อเสนอของนักวิชาการ
ในแวดวงกฎหมาย
ในแวดวงกฎหมาย
กระบวนการคัดสรรตุลาการต้องยึดโยงจากประชาชนมากขึ้น
ประชาชนต้องมีสิทธิรับทราบข้อมูลในกระบวนการสรรหาตุลาการฯและเพิ่มกระบวนการตรวจสอบถ่วงดุลมากขึ้น
รัฐธรรมนูญ 2560 ตัวแทนประชาชนจากการเลือกตั้ง มีส่วนเกี่ยวข้องในกระบวนการสรรหาในสัดส่วนที่ค่อนข้างน้อย คือ ประธานสภาผู้แทนราษฎร และผู้นำฝ่ายค้าน ที่เป็นหนึ่งในกรรมการเพื่อสรรหาตุลาการในเฉพาะส่วนที่เป็นผู้ทรงคุณวุฒิเท่านั้น (4 ใน 9 คน)
ทั้งนี้ ผู้ที่ผ่านการคัดสรรจากกรรมการคัดสรรจะต้องผ่าน ด่าน สว. แต่งตั้งอีกขั้นหนึ่งสะท้อนให้เห็นถึงกระบวนการสรรหาที่ไม่ยึดโยงกับประชาชนแม้แต่น้อย
เพิ่มเครื่องมือประเมินผลคำวินิจฉัย
การเพิ่มระบบการประเมินความเชื่อมั่นและความพึงพอใจต่อการปฏิบัติหน้าที่ และคำวินิจฉัยในคดีสำคัญ จะทำให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการแสดงความคิดเห็น และนำความเห็นมาเป็นตัวชี้วัด การปฏิบัติหน้าที่ของศาลรัฐธรรมนูญ
งานศึกษาเปรียบเทียบรัฐธรรมนูญโดย Albert H. Chen เสนอว่า“ความเชื่อมั่นและความพึงพอใจของประชาชน” เป็นตัวชี้วัดความสำเร็จของศาลรัฐธรรมนูญ
หากยึดตามค่านิยมที่ว่า "ยึดหลักนิติธรรม ค้ำจุนประชาธิปไตย ห่วงใยสิทธิและเสรีภาพของประชาชน"
อาจถึงเวลาที่ศาลรัฐธรรมนูญต้องลองเปิดรับคำวิพากษ์วิจารณ์จากสาธารณชน และสำรวจผลของคำวินิจฉัยของตัวเอง ว่าได้ทำตามค่านิยมที่ประกาศไว้หรือไม่ และควรปรับตัวในรูปแบบไหน เพื่อให้เป็นศาลรัฐธรรมนูญ ที่สังคมไทยต้องการ