*จริงหรือเค้ก = จริงหรือหลอก มาจากชื่อของรายการ ’เค้กใช่ไหม… ใครตอบที (Is It Cake?)’ ทาง Netflix
“โจทย์ใหญ่ของรัฐบาลในตอนนี้ก็คือ เราจะทำให้ต้นทุนวัฒนธรรมที่เรามี สร้างซอฟต์พาวเวอร์ที่นำมาซึ่งเศรษฐกิจที่ดีขึ้น และเพิ่มโอกาสให้พี่น้องประชาชนได้อย่างไร ?”
แพทองธาร ชินวัตร กล่าวในการบรรยายพิเศษ ‘Soft Power The Great Challenger’ พร้อมกับไอแพดคู่ใจ เมื่อวันที่ 15 พฤศจิกายน 2566
‘ซอฟต์พาวเวอร์’ (Soft Power) ศัพท์ที่เป็นมากกว่าคำพูดอินเทรนด์ของการเมืองไทยในปัจจุบัน เพราะเป็นหนึ่งในนโยบายเรือธงในการสนับสนุนการสร้างพลังสร้างสรรค์ หรือซอฟต์พาวเวอร์ของประเทศ เพื่อยกระดับและพัฒนาความรู้ความสามารถ และความคิดสร้างสรรค์ของคนไทยให้สร้างมูลค่าและสร้างรายได้
จากคำมั่นสัญญาที่พรรคการเมืองใช้หาเสียงก่อนการเลือกตั้ง ‘ซอฟต์พาวเวอร์’ ได้กลายมาเป็นนโยบายที่เป็นรูปธรรมผ่านการบรรจุลงในคำแถลงนโยบายของคณะรัฐมนตรี (ครม.) ที่แพทองธาร ชินวัตร นายกรัฐมนตรี ได้ชี้แจงต่อรัฐสภา ว่ารัฐบาลจะมุ่งส่งเสริมซอฟต์พาวเวอร์ไทยผ่าน 3 แนวทางคือ หนึ่ง สร้างโอกาสต่อยอดจากอุตสาหกรรมวัฒนธรรม เช่น อาหาร ศิลปะ ภาพยนตร์ สอง ยกระดับทักษะศักยภาพของคนไทยเพื่อสร้างงานและรายได้ และสาม ผลักดันซอฟต์พาวเวอร์ผ่านเวทีการทูตและเศรษฐกิจเชิงรุก
ในการขับเคลื่อนนโยบายนี้ รัฐบาลได้มีการจัดตั้ง ‘คณะกรรมการยุทธศาสตร์ซอฟต์พาวเวอร์แห่งชาติเพื่อกำหนดยุทธศาสตร์นโยบายขับเคลื่อนในภาพรวม พร้อมกับคณะอนุกรรมการย่อยอีก 6 คณะเพื่อสร้างสภาวะแวดล้อมที่ส่งเสริมและสนับสนุนภาคเอกชนในอุตสาหกรรมเป้าหมาย
สิ่งเหล่านี้เป็นตัวอย่างที่สะท้อนให้เห็นว่ารัฐบาลให้ความสำคัญกับการสนับสนุนซอฟต์พาวเวอร์ เป็นผลทำให้ในร่างพระราชบัญญัติงบประมาณรายจ่ายประจําปีงบประมาณ พ.ศ. 2569 (ร่างงบฯปี 2569) มีการบรรจุ ‘แผนงานยุทธศาสตร์การขับเคลื่อนนโยบายซอฟต์พาวเวอร์’ ขึ้นเป็นครั้งแรก
35 โครงการผ่าน 29 หน่วยงาน ด้วยงบประมาณกว่า 3,983 ล้านบาท ซอฟต์พาวเวอร์ไทยในร่างงบฯ ปี 2569 มุ่งตอบโจทย์นโยบายซอฟต์พาวเวอร์ไทยแค่ไหน ไส้ในเป็นอย่างไร ชวนส่องให้ไวว่าทั้งหมดนี้มัน ‘จริงหรือเค้ก’ ?
ย้อนกลับไปดูงบประมาณปี 2568 โครงการต่าง ๆ ที่มุ่งขับเคลื่อนยุทธศาสตร์ซอฟต์พาวเวอร์ถูกบรรจุอยู่ในหลากหลายแผนงานยุทธศาสตร์ แต่เริ่มต้นในปี 2569 ร่างงบฯ ได้มีแผนเพื่อขับเคลื่อนยุทธศาสตร์ซอฟต์พาวเวอร์เป็นการเฉพาะในชื่อ ‘แผนงานยุทธศาสตร์การขับเคลื่อนนโยบายซอฟต์พาวเวอร์’ ซึ่งมีทั้งหมด 32 โครงการ นอกจากนี้ เมื่อค้นดูในรายละเอียดแล้ว ยังพบว่ามีอีก 3 โครงการที่ไม่ได้อยู่ในแผนงานนี้ แต่กลับมีเป้าประสงค์ในการผลักดันซอฟต์พาวเวอร์ด้วยเช่นกัน
| ปีงบประมาณ | แผนยุทธศาสตร์ | งบประมาณ | จำนวนโครงการ | จำนวนหน่วยงานที่รับงบประมาณ |
|---|---|---|---|---|
| 2568 | – แผนงานยุทธศาสตร์ปรับเปลี่ยนค่านิยมและวัฒนธรรม – แผนงานยุทธศาสตร์เพื่อสนับสนุนด้านการสร้างความสามารถในการแข่งขัน – แผนงานยุทธศาสตร์พัฒนาศักยภาพคนตลอดช่วงชีวิต – แผนงานยุทธศาสตร์การส่งเสริมวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อมที่เข้มแข็ง แข่งขันได้ – แผนงานบูรณาการสร้างรายได้จากการท่องเที่ยว – แผนงานยุทธศาสตร์ส่งเสริมและพัฒนาศักยภาพด้านการท่องเที่ยว | 1,495,762,000 | 9 โครงการ | 5 หน่วยงาน |
| 2569 | แผนงานยุทธศาสตร์การขับเคลื่อนนโยบายซอฟต์พาวเวอร์ | 3,976,186,300 | 32 โครงการ | 27 หน่วยงาน |
| 2569 | – แผนงานยุทธศาสตร์ปรับเปลี่ยนค่านิยมและวัฒนธรรม – แผนงานยุทธศาสตร์การส่งเสริมวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อมที่เข้มแข็ง แข่งขันได้ | 7,433,100 | 3 โครงการ | 3 หน่วยงาน |
เพียงระยะเวลาแค่ 1 ปี งบประมาณด้านซอฟต์พาวเวอร์มีจำนวนเพิ่มขึ้นกว่า 166% โดยตั้งเป้าว่าจะใช้จ่ายผ่านโครงการที่มีจำนวนเพิ่มขึ้นเกือบ 4 เท่าตัวคือจาก 9 โครงการเป็น 35 โครงการ
แผนงานยุทธศาสตร์การขับเคลื่อนนโยบายซอฟต์พาวเวอร์ หรือขอเรียกสั้น ๆ ว่า ‘แผนนโยบายซอฟต์พาวเวอร์’ นี้ มุ่งตอบโจทย์นโยบายซอฟต์พาวเวอร์ไทย อย่างที่นายกรัฐมนตรีแพทองธาร แถลงนโยบายไว้หรือไม่ ?
3 แนวทางที่นายกอุ๊งอิ๊งแถลง นโยบายซอฟต์พาวเวอร์ต้อง
- สร้างโอกาสต่อยอดจากอุตสาหกรรมวัฒนธรรม เช่น สินค้าอาหาร ศิลปะ ภาพยนตร์
- ยกระดับทักษะศักยภาพของคนไทยเพื่อสร้างงานและรายได้ ผ่านการเสริมทักษะเดิม (Reskill) และเพิ่มทักษะใหม่ (Upskill) ผ่านนโบาย 1 ครอบครัว 1 ซอฟต์พาวเวอร์ (OFOS) และการจัดตั้งศูนย์สร้างสรรค์การออกแบบและส่งเสริมวัฒนธรรม
- ผลักดันซอฟต์พาวเวอร์ผ่านเวทีการทูตและเศรษฐกิจเชิงรุก เพื่อส่งเสริมการค้า การลงทุน และการท่องเที่ยวของไทย
ส่องไส้ใน ‘แผนนโยบายซอฟต์พาวเวอร์’
เมื่อนำรายละเอียด ’ชื่อรายการ’ ของทุกโครงการในแผนนโยบายซอฟต์พาวเวอร์มาวิเคราะห์แนวโน้มของวัตถุประสงค์ในการใช้งบออกเป็น 6 ประเภท จะพบว่า งบประมาณกิจกรรมและอิเวนต์ มีสัดส่วนการใช้จ่ายที่มากที่สุดถึง 40.4%
Disclaimer: การแบ่งประเภทการใช้งบจากชื่อรายการ เป็นการแบ่งประเภทที่ WeVis สรุปจาก ’ชื่อรายการ’ ของโครงการในแผนงานยุทธศาสตร์การขับเคลื่อนนโยบายซอฟต์พาวเวอร์
ประเภทงบรายจ่ายจากแนวโน้มของวัตถุประสงค์ของ ‘ชื่อรายการ’
| ประเภทงบรายจ่าย | งบประมาณ | สัดส่วน |
| งบประมาณกิจกรรมและอิเวนต์ | 1,606,239,400 | 40.4% |
| งบประมาณพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ | 765,630,600 | 19.3% |
| งบประมาณประชาสัมพันธ์ | 611,144,100 | 15.4% |
| งบประมาณส่งเสริมการลงทุน | 536,478,600 | 13.5% |
| งบประมาณก่อสร้าง/การจัดซื้อครุภัณฑ์ | 201,931,500 | 5.1% |
| งบประมาณเพื่อการวิจัยและพัฒนา | 195,175,800 | 4.9% |
| อื่น ๆ | 59,586,300 | 1.5% |
จากสัดส่วนการใช้งบประมาณ พบว่า ‘งบประมาณในการจัดกิจกรรมและอิเวนต์’ ที่อาจสะท้อนเป้าหมายนโยบายข้อที่ 1 คืออการต่อยอดจากอุตสาหกรรมวัฒนธรรม มีมากเป็น 2 เท่าของ ‘งบประมาณพัฒนาทรัพยากรมนุษย์’ เช่น การฝึกทักษะหรือเสริมศักยภาพ ซึ่งเป็นเป้าหมายข้อที่ 2 ตามนโยบายที่ ครม. แถลงไว้ ทั้งที่การลงทุนในทรัพยากรมนุษย์เป็นการลงทุนระยะยาวที่อาจคุ้มค่ามากกว่าการใช้จ่ายจัดงานเพื่อสร้างเสริมเศรษฐกิจจากอุตสาหกรรมวัฒนธรรมในระยะสั้น
เมื่อค้นดูในรายละเอียดงบประมาณในการจัดกิจกรรมและอิเวนต์ จะพบว่าค่าใช้จ่ายโดยเฉลี่ยต่อการจัดกิจกรรมหรืออิเวนต์ 1 ครั้งจะอยู่ที่ 69.8 ล้านบาท ในขณะที่ค่าใช้จ่ายโดยเฉลี่ยต่อ 1 โครงการในส่วนของงบประมาณพัฒนาทรัพยากรมนุษย์จะอยู่ที่โครงการละ 42.5 ล้านบาท สิ่งนี้อาจะสะท้อนได้หรือไม่ว่า งบประมาณในการจัดกิจกรรมและอิเวนต์ 1 ครั้ง มีค่าใช้จ่ายที่สูงมากเมื่อเทียบกับการจัดกิจกรรม 1 ครั้งในงบประมาณพัฒนาทรัพยากรมนุษย์
รวม 5 กิจกรรมหรืออิเวนต์ที่จะเกิดขึ้นในปี 2569 ที่ใช้งบมโหฬาร (แม้แต่ป้าข้างบ้านยังต้องหันมาใส่ใจ !)
| อันดับ | ชื่อรายการ | งบประมาณ | หน่วยงาน |
|---|---|---|---|
| 1 | ค่าใช้จ่ายในการสนับสนุนเทศกาลประเพณีไทยเพื่อยกระดับสู่ Signature Thailand | 385,386,500 | การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย |
| 2 | การจัดการแข่งขันกีฬามวยไทยเพื่อสร้างกระแสความตื่นตัว และกระตุ้นเศรษฐกิจของประเทศ | 234,000,000 | การกีฬาแห่งประเทศไทย |
| 3 | เงินอุดหนุนสนับสนุนกิจกรรม เทศกาล งานประกาศรางวัล ภาพยนตร์ ละคร ซีรีส์ สารคดี และแอนิเมชันไทยในประเทศไทย | 217,590,100 | กรมส่งเสริมวัฒนธรรม |
| 4 | ค่าใช้จ่ายในการจัดแสดงนิทรรศการศิลปะ ณ หอศิลป์แห่งชาติ | 107,075,000 | สำนักงานปลัด กระทรวงวัฒนธรรม |
| 5 | ค่าใช้จ่ายในการยกระดับเทศกาลไทย | 100,000,000 | สำนักงานปลัด กระทรวงการต่างประเทศ |
ใน 5 กิจกรรมและอิเวนต์เหล่านี้ที่จะเกิดขึ้นในปีหน้า กิจกรรมใน 3 อันดับแรกยังติดอันดับในรายการที่ใช้งบสูงสุด 5 รายการแรกของงบในแผนนโยบายซอฟต์พาวเวอร์ด้วยเช่นกัน
นอกจากนี้ สัดส่วนระหว่าง ‘งบประมาณประชาสัมพันธ์’ ที่มีจำนวนสูงกว่า ‘งบประมาณส่งเสริมการลงทุน’ แม้จะเพียงเล็กน้อย ในขณะที่ทั้งสองมีรายการใช้จ่ายที่เท่ากันคือ 10 รายการ ก็อาจะสะท้อนให้เห็นถึงความไม่สอดคล้องกับเป้าหมายของ ครม. ที่ต้องการ ‘ดึงดูดการลงทุน’ หรือ ‘กระตุ้นเศรษฐกิจ’ ผ่านซอฟต์พาวเวอร์ มากกว่า ‘สร้างการรับรู้’ หรือ ‘เปลี่ยนภาพลักษณ์’ ผ่านการประชาสัมพันธ์ เพราะหนึ่งในสามเป้าหมายที่ ครม. แถลงไว้คือการผลักดันซอฟต์พาวเวอร์ผ่านเวทีการทูตและเศรษฐกิจเชิงรุกเพื่อส่งเสริมการค้า การลงทุน และการท่องเที่ยวของไทย
หากแผนนโยบายซอฟต์พาวเวอร์ให้ความสำคัญกับ ‘งบประมาณส่งเสริมการลงทุน’ ที่มากขึ้น ก็อาจเป็นแนวทางที่ช่วยเสริมสร้างความเข้มแข็งให้กับอุตสาหกรรมวัฒนธรรมในระยะยาว เช่น การพัฒนาโครงการที่มีศักยภาพในการจ้างงาน หรือการยกระดับทักษะและศักยภาพของบุคลากรในสาขาที่เกี่ยวข้อง ทั้งนี้ แนวทางนี้ควรถูกพิจารณาควบคู่ไปกับรูปแบบการสนับสนุนอื่น ๆ เพื่อให้เกิดสมดุลระหว่างการเติบโตทางเศรษฐกิจในระยะสั้นและการพัฒนาอย่างยั่งยืนในระยะยาว
จากคำแถลงที่บอกกล่าวไว้แผนนโยบายซอฟต์พาวเวอร์ปี 2569 ทำได้จริงแค่ไหน หรือยังเป็นได้แค่ ‘เค้ก’ (เรื่องล้อเล่น) ?
จากสัดส่วนงบประมาณปี 2569 หากนำงบประมาณพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ งบประมาณส่งเสริมการลงทุน และงบประมาณเพื่อการวิจัยและพัฒนามารวมกัน ก็ยังคงมีจำนวนน้อยกว่างบที่ใช้จัดกิจกรรมและอิเวนต์ ดูเหมือนว่าการผลักดันเรื่องซอฟต์พาวเวอร์ที่รัฐบาลให้ความสำคัญคือการจัดกิจกรรมและอิเวนต์เป็นหลัก สิ่งเหล่านี้อาจสามารถเรียกเสียงฮือฮาได้ในระยะสั้น แต่อาจไม่ได้ให้ความสนใจเรื่องการวางรากฐานจากการพัฒนาทักษะศักยภาพของคนและอุตสาหกรรมวัฒนธรรมให้มากขึ้นตามเป้าหมายที่วางไว้ ทำให้ยังคงต้องจับตาดูว่าจะทำได้จริงมากน้อยแค่ไหน
โจทย์ใหญ่ของรัฐบาลอาจไม่ใช่การถามว่า “จะใช้ต้นทุนทางวัฒนธรรมที่มีอยู่สร้างซอฟต์พาวเวอร์เพื่อขับเคลื่อนเศรษฐกิจและสร้างโอกาสให้ประชาชนได้อย่างไร” แต่ควรเปลี่ยนมาเป็น “จะปรับงบประมาณของแผนนโยบายซอฟต์พาวเวอร์อย่างไรให้ตอบโจทย์นโยบายที่วางไว้จริง ๆ”
อ้างอิง
- ร่างพระราชบัญญัติงบประมาณรายจ่ายประจําปีงบประมาณ พ.ศ. 2569
- ‘แพทองธาร’ ยก 3 หลักสร้าง Soft Power | 15 พ.ย. 66 โดย ประชาไท
- คำแถลงนโยบายของคณะรัฐมนตรี นางสาวแพทองธาร ชินวัตร นายกรัฐมนตรี
- เปิดยุทธศาสตร์-กลไกขับเคลื่อน ซอฟต์พาวเวอร์ โดย Thai PBS Policy Watch
