ส่องไส้ในงบชายแดนใต้ 2569 ‘งบแผนหลัก’ลดหาย ⬇️ ‘งบแผนรอง’ใช้จ่ายไม่ตรงปก 🧐

เหตุการณ์ความไม่สงบในจังหวัดชายแดนภาคใต้ดำเนินมายาวนานกว่า 21 ปี สิ่งที่ตามมาจากปัญหานี้คืองบประมาณปีละหลายหมื่นล้านที่อัดฉีดลงพื้นที่โดยไม่เพียงแค่ใช้แก้ปัญหาในประเด็นทางการทหารเท่านั้น แต่ยังเป็นเรื่องอื่น ๆ ที่มีความสำคัญต่อการพัฒนาพื้นที่ชายแดนใต้ในภาพรวม ทั้งการลงทุนในโครงสร้างพื้นฐาน การพัฒนาเศรษฐกิจ งบประมาณอุดหนุนการศึกษา และการส่งเสริมศิลปะวัฒนธรรม

ด้วยงบประมาณแก้ปัญหาชายแดนใต้ที่เป็นเรื่องสำคัญแต่กระจัดกระจายหลายประเด็น ตั้งแต่ปี 2560 เป็นต้นมาจึงมีการรวบรวมงบประมาณต่างๆ ที่เกี่ยวข้องให้เห็นภาพรวมชัดเจนขึ้นในแผนบูรณาการเชิงยุทธศาสตร์ในชื่อ ‘แผนงานบูรณาการขับเคลื่อนการแก้ไขปัญหาจังหวัดชายแดนภาคใต้’ เรียกสั้น ๆ ว่า ‘แผนงานบูรณาการฯ ชายแดนภาคใต้’

โดยในปีงบประมาณ 2569 นี้ รัฐบาลจัดสรรงบประมาณผ่าน ‘แผนงานบูรณาการฯ ชายแดนภาคใต้’ ในจำนวนที่น้อยลงกว่าปีที่ผ่านมาถึง 82.9% คือจาก 8,640 ล้านบาท ลดเหลือ 1,475 ล้านบาท การปรับลดงบประมาณอาจสะท้อนการลดความความสำคัญในการใช้งบประมาณแก้ไขปัญหาชายแดนใต้

อย่างไรก็ดี เมื่อลงลึกไปในรายละเอียดการจัดสรรงบประมาณกลับพบว่า แม้งบแผนงานสำคัญอย่างงบ ‘แผนงานบูรณาการฯ ชายแดนภาคใต้’ จะลดลง แต่กลับมีงบที่เกี่ยวข้องกับชายแดนใต้กระจัดกระจายไปอยู่ในหลายแผนงานและโครงการมากขึ้นจนมากกว่าในแผนงานบูรณาการฯ ชายแดนภาคใต้กว่าเท่าตัวด้วยซ้ำ ซึ่งอาจทำให้ ‘แผนงานบูรณาการฯ ชายแดนภาคใต้’ ไม่เป็นแผนงานบูรณาการเชิงยุทธศาสตร์อีกต่อไป

แม้ตอนนี้เราไม่อาจทราบว่าข้อยุติของปัญหาชายแดนใต้จะจบลงอย่างไรและเมื่อไหร่ แต่ตราบที่ยังมีปัญหาอยู่ งบประมาณยังคงเดินต่อ และอาจถูกจัดสรรเยอะขึ้นแบบไม่รู้ตัว ชวนสำรวจว่ารัฐไทยวางแผนใช้งบก้อนนี้อย่างไรในงบประมาณปี 2569

งบชายแดนใต้มีกี่ชั้น ? งบจริง งบแฝง (และงบแถม ?)

‘งบชายแดนใต้’ ในร่างงบประมาณปี 2569 นอกเหนือจากแผนงานบูรณาการฯ ชายแดนภาคใต้แล้ว ยังมีงบประมาณจากอีก 2 รูปแบบที่ส่งตรงไปยังพื้น โดยรวมทั้งหมดแล้วมี 3 รูปแบบ ได้แก่

1. งบแผนงานบูรณาการขับเคลื่อนการแก้ไขปัญหาจังหวัดชายแดนภาคใต้ (แผนงานบูรณาการฯ ชายแดนภาคใต้) ที่เป็นแผนงานโดยตรง
2. งบที่ ‘ผลผลิตหรือโครงการ’ มีคำว่าชายแดนใต้ แต่อยู่ใต้แผนงานอื่น ๆ ที่มีความเกี่ยวข้อง
3. งบที่ ‘ชื่อรายการใช้จ่าย’ เกี่ยวกับชายแดนใต้ แต่อยู่ใต้แผนงานอื่น ๆ ที่มีความเกี่ยวข้อง และไม่อยู่ในแผนข้อ 1 และ 2

หากเปรียบเทียบงบประมาณของงบทั้ง 3 กับปีที่ผ่านมา จะพบความน่าสนใจดังนี้

แผนงาน/ชื่อรายการ	2568	2569	ความต่าง
แผนงานบูรณาการฯ ชายแดนภาคใต้	8,640,237,000	1,475,003,600	ลดลง 82.9%
งบที่ ‘ชื่อโครงการ’ เกี่ยวกับชายแดนใต้	4,256,101,800	16,441,327,850	เพิ่มขึ้น 286.3%
งบที่ ‘รายการใช้จ่าย” เกี่ยวกับชายแดนใต้	5,548,197,100	6,336,302,000	เพิ่มขึ้น 14.2%
รวม	18,444,535,900	24,252,633,450	เพิ่มขึ้น 31.5%

ในร่างงบประมาณปี 2569 งบชายแดนใต้จาก 3 แหล่งที่มาเพิ่มขึ้นจากปี 2568 กว่า 31.5% การใช้เงินที่เพิ่มขึ้นสะท้อนให้เห็นว่ารัฐบาลยังให้ความสำคัญกับเรื่องชายแดนใต้ อย่างไรก็ตาม ถ้ามองในสัดส่วนของแผนงานและชื่อรายการการใช้งบ จะพบว่างบที่เป็นแผนงานหลักในการแก้ปัญหาโดยตรงอย่างงบในแผนงานบูรณาการฯ ชายแดนภาคใต้ ลดลงจากปีก่อนหน้าเกือบ 6 เท่าตัว (ลดลง 82.9%) หรือมากกว่า 7,165 ล้านบาท ในขณะที่งบที่ ‘ชื่อโครงการ’ เกี่ยวกับชายแดนใต้ภายใต้แผนงานอื่น ๆ กลับพุ่งสูงอย่างน่าแปลกใจ โดยมีจำนวนเพิ่มขึ้น 12,185 ล้านบาท (เพิ่มขึ้น 286.3%)

การลดลงของงบ ‘แผนงานบูรณาการฯ ชายแดนภาคใต้’ อาจสะท้อนถึงการปรับลำดับความสำคัญเชิงนโยบายของรัฐบาล ซึ่งให้ความสำคัญกับแผนงานอื่นมากขึ้น แต่จำนวนงบชายแดนใต้ที่แฝงอยู่ใต้แผนงานอื่น ๆ ซึ่งทำให้งบชายแดนใต้ในภาพรวมสูงขึ้นจากเดิม 31.5% นี้ เป้าหมายการปรับลำดับความสำคัญของร่างงบประมาณปี 2569 คืออะไรกันแน่ และไส้ในของงบชายแดนใต้กว่า 24,253 ล้านบาทนี้ มีอะไรที่น่าตั้งข้อสังเกตเพิ่มบ้าง ?

งบชายแดนใต้ในร่างงบประมาณปี 2569 หน่วยงานไหนได้ใช้จ่ายเท่าไหร่?

หน่วยงานรับงบประมาณ	งบประมาณจัดสรรปี 2568 (บาท)	สัดส่วนงบประมาณปี 2568	งบประมาณจัดสรรในร่างงบฯ ปี 2569 (บาท)	สัดส่วนงบประมาณในร่างงบฯ ปี 2569
กองอำนวยการรักษาความมั่นคงภายในราชอาณาจักร (กอ.รมน)	2,840,157,900	15%	7,435,758,900	31%
กรมโยธาธิการและผังเมือง	3,415,797,900	19%	3,744,684,000	15%
สำนักงานตำรวจแห่งชาติ	1,863,409,100	10%	1,956,444,600	8%
สำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข	960,489,300	5%	1,731,904,800	7%
กรมการปกครอง	1,573,410,200	9%	1,678,441,800	7%
ศูนย์อำนวยการบริหารจังหวัดชายแดนภาคใต้ (ศอ.บต.)	1,559,667,100	8%	1,670,449,350	7%
สำนักงานปลัดกระทรวงศึกษาธิการ	1,371,555,300	7%	1,311,305,100	5%
กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น	1,067,695,900	6%	1,076,287,300	4%
สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน	870,871,900	5%	960,167,500	4%
สำนักงานปลัดกระทรวงมหาดไทย	967,319,900	5%	932,173,900	4%
อื่น ๆ	967,319,900	11%	1,755,016,200	8%
รวม	18,444,535,900	100%	24,252,633,450	100%

2 หน่วยงานที่ได้รับงบชายแดนใต้สูงสุดในร่างงบประมาณปี 2569 ได้แก่

1. กองอำนวยการรักษาความมั่นคงภายในราชอาณาจักร (กอ.รมน) ได้รับเงินสูงสุดที่ 31% หรือมากถึง 7,435 ล้านบาท ซึ่งเมื่อนำไปเทียบกับปีที่ผ่านมา (2568) กอ.รมน.ได้งบประมาณเพิ่มขึ้นกว่าหนึ่งเท่าตัว
2. กรมโยธาธิการและผังเมือง (กรมโยธาฯ)ได้รับการจัดสรรงบฯ ที่ 15% หรือ 3,744 ล้านบาท แม้สัดส่วนงบประมาณที่ได้รับจะดูเหมือนลดลงจากปีแล้วคือจาก 19% เหลือ 15% แต่จำนวนงบที่ถูกจัดสรรมีจำนวนเพิ่มขึ้นจากเดิม 328 ล้านบาท

ทั้งนี้ หนึ่งสิ่งที่ชวนสะดุดใจคือ กรมโยธาฯ ได้รับงบประมาณสูงกว่าศูนย์อำนวยการบริหารจังหวัดชายแดนภาคใต้ (ศอ.บต.) ซึ่งเป็นหน่วยงานหลักที่มีภารกิจตรงในการดูแลและแก้ไขปัญหาในพื้นที่ชายแดนใต้ โดยงบที่ ศอ.บต. ได้รับนั้นยังไม่ถึงครึ่งของกรมโยธาฯ ด้วยซ้ำ

กอ.รมน. ได้แชมป์ครองงบอันดับหนึ่ง แต่ไม่มีงบที่ถูกใช้ผ่าน ‘แผนงานบูรณาการฯ ชายแดนภาคใต้’ สักบาทเดียว

กอ.รมน. ได้รับการจัดสรรงบชายแดนใต้ที่ 7,435 ล้านบาท หรือเทียบเท่า 31% จากงบชายแดนใต้ทั้งหมด 100% ซึ่งใช้จ่ายใน 2 แผนงานหลัก ดังนี้

แผนงาน	การใช้จ่ายจากเงิน 31%	งบประมาณจริง
แผนงานยุทธศาสตร์ป้องกันและแก้ไขปัญหาที่มีผลกระทบต่อความมั่นคง (แผนป้องกันแก้ไขปัญหาด้านความมั่นคง)	28%	6,750,258,900
แผนงานบุคลากรภาครัฐ	3%	685,500,000

แม้ กอ.รมน. เป็น 1 ใน 3 หน่วยรับงบประมาณที่เป็นเจ้าภาพหลักของงบ ‘แผนงานบูรณาการฯ ชายแดนภาคใต้’ แต่เป็นที่น่าสังเกตว่าไม่มีรายการใช้จ่ายในแผนงานนี้สักบาทเดียว ขณะเดียวกัน กลับมีงบกว่า 6,750 ล้านบาท หรือคิดเป็น 28% งบชายแดนใต้ถูกจัดสรรผ่าน ‘แผนงานยุทธศาสตร์ป้องกันและแก้ไขปัญหาที่มีผลกระทบต่อความมั่นคง’ หรือขอเรียกสั้น ๆ ว่า ‘แผนป้องกันแก้ไขปัญหาด้านความมั่นคง’ โดยรายการใช้จ่ายสูงสุดในแผนงานดังกล่าวคือ ‘การกำลังพลและการดำเนินงาน’* ซึ่งมียอดใช้จ่ายเป็นครึ่งหนึ่งของงบในแผนนี้ที่ 14.2%

*รายการใช้จ่าย ‘การกำลังพลและการดำเนินงาน’ ใช้จ่ายใน ‘โครงการการป้องกันและแก้ไขปัญหาความไม่สงบในจังหวัดชายแดนภาคใต้ ซึ่งอยู่ภายใต้แผนป้องกันแก้ไขปัญหาด้านความมั่นคง’

รวม 5 รายการใช้จ่ายสูงสุดของงบ กอ.รมน. ใน ‘แผนป้องกันแก้ไขปัญหาด้านความมั่นคง’

ลำดับ	ชื่อรายการ	การใช้จ่ายจากเงิน 31%	งบประมาณจริง
1	การกำลังพลและการดำเนินงาน	14.2%	3,412,559,600
2	การก่อสร้างเขื่อนป้องกันตลิ่งริมแม่น้ำโก-ลก พร้อมสิ่งก่อสร้างประกอบชายแดนไทย-มาเลเซีย อำเภอตากใบ จังหวัดนราธิวาส 1 แห่ง	2.6%	620,552,800
3	การติดตั้งระบบความปลอดภัยในเขตเมืองระยะที่ 2 ด้วยระบบกล้องโทรทัศน์วงจรปิด (CCTV) ในเขตพื้นที่ 6 อำเภอ	2.5%	609,900,900
4	การจัดหายุทโธปกรณ์พิเศษในการรักษาความปลอดภัยในชีวิตและทรัพย์สิน	1.5%	368,466,300
5	การสนับสนุนและใช้งานเครือข่ายมวลชนเพื่องานด้านความมั่นคงในพื้นที่ จชต.	1.4%	334,851,600

หากพิจารณาจากทั้ง 5 รายการใช้จ่าย จะพบข้อสังเกตสำคัญใน 2 รายการหลัก ได้แก่ รายการอันดับที่ 2 ซึ่งเกี่ยวกับการก่อสร้างเขื่อนป้องกันตลิ่งริมแม่น้ำ ที่ดูเหมือนจะเป็นภารกิจที่สอดคล้องกับบทบาทของกรมโยธาฯ มากกว่าจะเป็นหน้าที่ของ กอ.รมน.

ส่วนรายการอันดับที่ 3 ซึ่งเป็นการติดตั้งระบบกล้องวงจรปิด (CCTV) เพื่อความปลอดภัยก็น่าสงสัยว่า ควรเป็นภารกิจขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นมากกว่าหน่วยงานส่วนกลางหรือไม่

ในรายละเอียดของ ‘แผนป้องกันแก้ไขปัญหาด้านความมั่นคง’ จะพบว่ามีเรื่องการป้องกันและแก้ไขปัญหาความไม่สงบในจังหวัดชายแดนภาคใต้ เป็น 1 ในแผนพัฒนาหลัก การจัดสรรงบประมาณในรูปแบบนี้ เป็นที่น่าสังเกตว่า ‘แผนป้องกันแก้ไขปัญหาด้านความมั่นคง’ ที่รวมเรื่องการป้องกันและแก้ไขปัญหาความไม่สงบในจังหวัดชายแดนภาคใต้ เป็น 1 ในแผนพัฒนาหลัก มีจุดประสงค์ที่ซ้ำซ้อนกับ ‘แผนงานบูรณาการฯ ชายแดนภาคใต้’ หรือไม่

นอกจากนี้ การจัดสรรงบประมาณของ กอ.รมน. ที่เน้นจุดสำคัญในแผนงานอื่น โดยไร้การใช้จ่ายในแผนงานที่เป็นหน่วยงานเจ้าภาพอย่าง ‘แผนงานบูรณาการฯ ชายแดนภาคใต้’ ส่งเสริมความเชื่อมโยงระหว่างหน่วยรับงบประมาณกับแผนบูรณาการเชิงยุทธศาสตร์มากแค่ไหน

แผนงานยุทธศาสตร์ที่มีเป้าประสงค์ซ้อนทับกัน และความไม่เชื่อมโยงกันระหว่างหน่วยรับงบประมาณที่เป็นเจ้าภาพหลักกับแผนงานสำคัญ อาจเป็นมุมสำคัญที่สะท้อนเรื่อง ‘ประสิทธิภาพ’ ของกระบวนการจัดสรรงบประมาณเพื่อแก้ไขปัญหาชายแดนใต้ ทั้งในมุมของการกำหนดแผนงานและการของบประมาณของหน่วยงานรับงบประมาณ

กรมโยธาฯ ได้ 15% แต่ ‘รายการใช้จ่าย’ เกือบทั้งหมดไม่ตอบโจทย์แผนงานของงบ

ในร่างงบประมาณปี 2569 กรมโยธาฯ ได้รับ ‘งบชายแดนใต้’ เป็นจำนวนเงินกว่า 3,744 ล้านบาท หรือเทียบเป็น 15% ของงบชายแดนใต้

เมื่อตรวจดูงบชายแดนใต้ของกรมโยธาฯ แล้ว จะพบว่ามีการใช้จ่ายสำคัญดังนี้

รายการใช้จ่ายในภาพรวม	แผนงาน	การใช้จ่ายจากเงิน 15%	งบประมาณจริง
โครงการก่อสร้างเขื่อนป้องกันตลิ่งริมคลอง	แผนป้องกันแก้ไขปัญหาด้านความมั่นคง	5.5%	1,368,982,700
โครงการปรับปรุงภูมิทัศน์/พัฒนาพื้นที่/พัฒนาเมือง	แผนป้องกันแก้ไขปัญหาด้านความมั่นคง	2.7%	668,951,300
ค่าก่อสร้างทางและสะพาน 134 รายการ	แผนป้องกันแก้ไขปัญหาด้านความมั่นคง	2.4%	601,765,500
โครงการก่อสร้างระบบระบายน้ำ/ปรับปรุงระบบระบายน้ำ	แผนป้องกันแก้ไขปัญหาด้านความมั่นคง	2.1%	519,786,500
โครงการก่อสร้างเขื่อนป้องกันน้ำท่วมริมคลอง	แผนป้องกันแก้ไขปัญหาด้านความมั่นคง	1.2%	305,538,000
โครงการปรับปรุงถนน	แผนป้องกันแก้ไขปัญหาด้านความมั่นคง	1%	240,785,000

จะพบว่า งบเกือบทั้งหมดใช้จ่ายอยู่ใน ‘แผนป้องกันแก้ไขปัญหาด้านความมั่นคง’ โดยเป็นรายการใช้จ่ายใน ‘โครงการก่อสร้างเขื่อน’ ‘โครงการปรับปรุงภูมิทัศน์’ ‘โครงการก่อสร้างระบบระบายน้ำ’ และ ‘โครงการปรับปรุงถนน’

ข้อสังเกตสำคัญในเรื่องนี้คือ โครงการก่อสร้างเหล่านี้จำเป็นต้องอยู่ภายใต้งบประมาณ ‘แผนป้องกันแก้ไขปัญหาด้านความมั่นคง’ ที่มีมูลค่าสูงกว่า 3,743 ล้านบาทหรือไม่ ? การจัดสรรงบประมาณในลักษณะนี้อาจสะท้อนให้เห็นว่า รัฐไทยตีความคำว่า ‘ความมั่นคง’ อย่างกว้างขวาง จนทำให้เรื่องใด ๆ ก็ตามสามารถถูกมองว่าเกี่ยวข้องกับความมั่นคงได้ทั้งหมด

ทั้งนี้ รายการใช้จ่ายเหล่านี้จะถูกใช้จ่ายผ่าน ‘โครงการพัฒนาตามศักยภาพของพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้’ ซึ่งมีวัตถุประสงค์เพื่อก่อสร้างและพัฒนาระบบโครงสร้างพื้นฐานเพื่อเพิ่มความสะดวกปลอดภัยในชีวิตและทรัพย์สิน และกระตุ้นเศรษฐกิจในพื้นที่ ซึ่งเป็นการยกระดับคุณภาพชีวิตของประชาชนให้มีความเป็นอยู่ที่ดี

แม้รายการใช้จ่ายในกิจกรรมต่าง ๆ เช่น การสร้างเขื่อน ปรับปรุงถนน และระบบระบายน้ำจะมีผลต่อความสะดวกและความปลอดภัย แต่โครงการเหล่านี้ยังไม่ได้ระบุความเชื่อมโยงว่าเกี่ยวข้องอย่างไรกับปัญหาด้านความมั่นคงในจังหวัดชายแดนใต้ รวมถึงไม่มีการกล่าวถึงบริบททางสังคมของพื้นที่ที่เป็นปัจจัยสำคัญต่อผลลัพธ์ด้านความมั่นคง จึงควรมีการทบทวนแผนการใช้งบให้ชัดเจนและครอบคลุมเพื่อเพิ่มประสิทธิผลของโครงการในระยะยาว

เป้าหมายในการปรับลดงบแผนงานบูรณาการฯ ชายแดนภาคใต้ ในร่างงบประมาณปี 2569 คืออะไรกันแน่ ?

จำนวนงบประมาณใน ‘แผนงานบูรณาการฯ ชายแดนภาคใต้’ ที่ลดลงอาจไม่ได้สะท้อนการปรับลดงบประมาณของบชายแดนใต้อย่างแท้จริง เมื่อแผนงานอื่น ๆ กลับได้รับการจัดสรรงบประมาณเพิ่มขึ้นจากปีที่ผ่านมา

นอกจากนี้ ในไส้ในของการจัดสรรงบประมาณในปี 2569 จะพบข้อสังเกตมากมายที่ทำให้สามารถตั้งคำถามถึงกระบวนการจัดสรรงบประมาณเพื่อแก้ไขปัญหาความไม่สงบในจังหวัดชายแดนภาคใต้อย่างมีประสิทธิภาพ เช่น แผนงานยุทธศาสตร์ที่มีเป้าประสงค์ซ้อนทับ ความไม่เชื่อมโยงกันระหว่างหน่วยรับงบประมาณที่เป็นเจ้าภาพหลักกับแผนงานสำคัญ หรือความไม่สอดคล้องกันระหว่างรายการใช้จ่ายกับเป้าหมายของแผนงาน เป็นต้น

นอกจากนี้ อีกหนึ่งประเด็นที่น่าจับตามองคือทิศทางการใช้งบประมาณเพื่อแก้ไขปัญหาในพื้นที่ชายแดนภาคใต้ เช่น การเปลี่ยนแปลงจากการเน้นมาตรการด้านความมั่นคงและการทหาร ไปสู่การให้ความสำคัญกับการพัฒนาเศรษฐกิจและการส่งเสริมการลงทุนที่มีแนวโน้มมากขึ้นอย่างต่อเนื่อง

แม้ไม่อาจทราบว่าข้อยุติของปัญหาชายแดนใต้จะจบลงอย่างไรและเมื่อไหร่ แต่ตราบที่ยังมีปัญหาอยู่ งบประมาณยังคงเดินต่อ และอาจถูกจัดสรรเยอะขึ้นแบบไม่รู้ตัว

อ้างอิง

• เอกสารงบประมาณ ฉบับที่ 3 เล่มที่ 18 (1) โดยสำนักงบประมาณ
• เว็บไซต์สำรวจงบประมาณปี 68 โดย WeVis
• ร่างพระราชบัญญัติงบประมาณรายจ่ายประจำปีงบประมาณ พ.ศ. 2569